Vështirë se diçka ndodh në Kakariq, një fshat rural në fshatin verior shqiptar ku jetojnë Rexhep dhe Kristina Tetova.
Kur papritmas filluan të vinin fadroma, kamionë dhe qindra punëtorë, çifti mbeti i shtangur. “Ata erdhën një ditë dhe filluan të punojnë”, thotë Rexhepi, me duart e tij të nxira nga puna të zënë duke dredhur një cigare me duhan të prodhuar në shtëpi. Në vijim ai shprehet “nuk e kishim idenë se çfarë po ndodhte.”
Zhurma e ndërtimit ishte e pamëshirshme, ditë e natë për katër muaj. Punëtorët shqiptarë, malazezë dhe kroatë po punonin shumë për të ndërtuar atë që aktivistët e të drejtave të njeriut e kanë quajtur “Guantanamo e Evropës”
Kakariq tani pret një nga dy qendrat e paraburgimit të ndërtuara për emigrantët në Shqipëri – jo për ata që kanë mbërritur në vendin ballkanik me qëllim, por për migrantët që përpiqen të arrijnë në Itali dhe janë zhvendosur.
Qendra e paraburgimit dhe një objekt tjetër në portin e Shëngjinit janë rezultat i një marrëveshjeje prej 560 milionë paund midis Giorgia Meloni, kryeministres italiane, dhe homologut të saj shqiptar Edi Rama.
Marrëveshja e diskutueshme, për të cilën ekspertët thonë se mund të përfundojë lehtësisht duke kushtuar më shumë se 1 miliardë euro (830 milion £), shënon herën e parë që një vend i BE-së ka kontraktuar sistemin e tij të azilit.
Meloni shpreson të përpunojë deri në 3000 azilkërkues meshkuj në muaj në këtë institucion për pesë vitet e ardhshme. Emigrantët e shpëtuar nga roja bregdetare italiane do të transportohen përmes detit Adriatik në Shëngjin, 15 minuta me makinë nga qendra e paraburgimit në Kakariq.
Azilkërkuesit nga 19 vende që Roma i konsideron të sigurta do t’i trajtohen kërkesat në Shqipëri. Më pas ata do të deportohen teorikisht nëse zbulohen se janë emigrantë ekonomikë.
Ata, pretendimet e të cilëve pranohen mund të kthehen në Itali, ndryshe nga skema e dështuar e Britanisë në Ruanda.
Pamja nga kopshti i familjes Tetova tani është ajo e një muri të lartë. Në anën tjetër janë rreshtat gri të kabinave me krevate marinari. Objekti ka kapacitet për 3000 persona. Fqinjët e parë të rinj, pas murit, të familjes Tetova ishin 12 emigrantë nga Egjipti dhe Bangladeshi.
Protestuesit i kanë cilësuar qendrat e paraburgimit si “një farsë të kushtueshme dhe mizore”. Meloni e ka quajtur atë një mënyrë “të guximshme” për të zgjidhur krizën e emigrantëve.
Skema tashmë është përballur me një sërë sfidash ligjore, me të ardhurit e parë në kampin e Kakariqit që kthehen në Itali vetëm disa ditë pas mbërritjes së tyre. Katër të tjerë u kthyen para se të arrinin në objekt pasi u zbuluan se ishin të mitur ose vulnerabël.
Meloni është zotuar se më shumë njerëz do të mbërrijnë brenda disa ditësh.
Italia dhe Greqia kanë qenë prej kohësh në ballë të krizës së emigrantëve në Evropë për shkak të afërsisë së tyre me Afrikën e Veriut dhe Lindjen e Mesme dhe vijat e tyre të gjata bregdetare, të cilat i bëjnë ato të arritshme nga deti.
Ndërsa të dy vendet janë përballur me një krizë migracioni për gati një dekadë, numri i kërkesave për azil është rritur që nga fundi i pandemisë. BE mori 1 milion aplikime vitin e kaluar – afër kulmit të krizës së refugjatëve sirianë në 2015.
Rritja ka ardhur pasi qeveritë me para të kufizuara po përpiqen të riparojnë financat e tyre pas Covid-it, duke marrë gjithashtu një numër të madh ukrainasish të zhvendosur.
Kostoja e krizës së azilit po rritet. Në Mbretërinë e Bashkuar, Rachel Reeves ka fajësuar një pjesë të vrimës së zezë prej 22 miliardë paund në financat publike për një mbishpenzim prej 6.4 miliardë paund për sistemin e azilit, duke përfshirë planin e Ruandës.
Një reagim publik në të gjithë Evropën po rritet gjithashtu, duke forcuar partitë e ekstremit të djathtë. Udhëheqësit po përpiqen të gjejnë zgjidhje.
Meloni u zgjodh për të frenuar atë që shumë e shohin si emigracion masiv të pakontrolluar dhe ka mbikëqyrur një rënie prej 61% të ardhjeve në 54129, mes kontrolleve më të forta në vende si Libia.
Kritikët e marrëveshjes me Shqipërinë thonë se marrëveshja do të bëjë pak për të ulur më tej numrat. Grupet e të drejtave të njeriut e kanë cilësuar atë “çnjerëzore, absurde dhe të kushtueshme”.
Megjithatë, vendasit në qarkun e Lezhës, ku janë qendrat e paraburgimit, i kanë parë azilkërkuesit si një bekim dhe jo si një mallkim.
Lezha është një nga rajonet më të varfra të Evropës, me të ardhura pak më pak se një të katërtën e mesatares së BE-së. Si rezultat, popullsia është zvogëluar.
Shqiptarët ishin për dekada të shkëputur nga bota, duke jetuar nën një diktaturë komuniste që i dha asaj reputacionin e Koresë së Veriut të Evropës. Udhëtimi mes qyteteve kërkonte një leje, ndërkohë që dalja jashtë vendit ishte e paligjshme deri në fillim të viteve 1990 – siç ishte të mbaje mjekër dhe flokë të gjatë nëse ishte mashkull dhe të vishje xhinse.
Që nga shembja e diktaturës, popullsia ka rënë nga 3.3 milion në 2.8 milion. Në të gjithë Evropën, shqiptarët po jetojnë si emigrantë, shumë prej të cilëve vijnë si refugjatë vetë.
“Nuk ka të rinj”, thotë Rexhep, duke shtuar “ata u larguan, ata janë jashtë vendit”.
Në fshatin Gjadër, pranë qendrës së paraburgimit, popullsia është zvogëluar nga 7000 në 2000 vitet e fundit. Aleksander Preka, i njohur në vend si kryeplaku i fshatit, thotë se qendra e paraburgimit tashmë po i sjell përfitime ekonomike zonës.
Vendasit që japin me qira shtëpi në fshat pranë një baze ajrore ushtarake të pashfrytëzuar tani mund të paguajnë 400 € (330 £) në muaj, nga 50-80 € vetëm tre muaj më parë.
Kampet kanë krijuar vende pune aty ku nuk kishte, duke paguar shumë më tepër se pagat lokale.
Shumica e banorëve të zonës që punësohen si kuzhinierë, pastrues dhe staf mirëmbajtjeje kanë qenë të papunë më parë, thotë Brahim Demo, 30-vjeçari drejtues administrativ i Shëngjinit, qyteti port ku azilkërkuesit mbërrijnë dhe vlerësohen fillimisht.
“Shumë banorë janë të punësuar në këtë projekt. Pagat janë shumë të mira në krahasim me rrogat shqiptare. Ka një ndryshim të madh”, thotë ai, duke shtuar se “një punëtor i mirëmbajtjes fiton 1200 euro në muaj. Ata do të fitonin 400 euro nëse do të bënin të njëjtën punë për një punëdhënës lokal”.
Kërkesa për punësim ka qenë e lartë, veçanërisht pasi shumica nuk kërkojnë arsim formal përtej nivelit të shkollës së mesme.
Popullsia e Shëngjinit rritet deri në 90,000 banorë në muajt e verës kur mbërrijnë turistët, por nga tetori deri në prill ka vetëm 3,000 banorë në qytetin e plazhit.
Ata që mund të punojnë në ndërtim gjatë muajve të dimrit, por shumë luftojnë për të gjetur punë të qëndrueshme. Për vendasit, kalimi nga fitimi i asgjëje në shumëfishin e pagave mesatare lokale është një “ndryshim i madh”.
Qendrat e paraburgimit dhe punët që ato sjellin ofrojnë “një jetë më të mirë për këta njerëz”, thotë Demo. Sipas tij, kjo do të thotë se ata mund të riparojnë shtëpinë e tyre, të blejnë një makinë dhe të shkojnë në fundjavë larg me familjen.
Si rezultat, punëtorët po shpenzojnë më shumë në qytet, shton ai. Fluksi i policëve italianë po sjell para edhe në restorante, palestra dhe pronarë gjatë jashtë sezonit.
Fillimisht, vendasit ishin të shqetësuar se prania e emigrantëve do të dëmtonte industrinë e turizmit, por frika e tillë është zhdukur pasi ata janë vetëm në Shëngjin, për dy ditë përpara se të shkojnë në qendër në Gjadër, zonë shumë më rurale, thotë Demo.
Të gjithë në qytet kanë një histori për një mik apo të njohur që siguron një nga rolet shumë fitimprurëse duke punuar për italianët.
Ndërkohë, vendasit thonë se fëmijët e tyre që jetojnë jashtë vendit shpesh bëjnë punë me pagë minimale në vende ku kostot e jetesës janë shumë më të larta.
“Vajza ime në Itali punon nga ora 4 e mëngjesit deri në orën 14:00 në një fabrikë që prodhon makineri për mjeljen e lopëve dhe deleve,” thotë një shitëse 65-vjeçare Bade Dushku. “Ajo ka dy fëmijë dhe punon shumë. Ajo fiton 1500 euro në muaj atje, por çfarë i mbetet në fakt pasi paguan qiranë, rrymën dhe ushqimin? Italianët japin të njëjtën pagë [për të punuar në kampe]. Këtu uji, rryma e kështu me radhë është shumë i lirë. Ju nuk paguani qira. Pra, një pagë e tillë është shumë e mirë”, shprehet ajo.
Të dyja vajzat e saj janë duke luftuar për të përballuar jetesën – njëra në Reggio Emilia në Italinë veriore, tjetra në Birmingham.
“Të gjithë të rinjtë duan të shkojnë jashtë vendit për të fituar para. Ata nuk e dinë vërtet se sa e vështirë është”, paralajmëron Dushku.
Tre nga miqtë e saj kanë marrë punë pastrimi në qendrat e paraburgimit, duke fituar paga të mira.
“Meloni dhe Edi Rama bënë një punë të mirë”, shton ajo. “Ata janë shumë të zgjuar.”
“Kam dëgjuar që në Angli i keni futur emigrantët në një maune”
Ndjenja të tilla dashamirëse për udhëheqësen e Romës janë të përhapura në bregdetin shqiptar. Askund nuk janë më të dukshëm se sa në trattoria Meloni, një restorant i sapohapur pranë qendrës së paraburgimit në portin e Shëngjinit.
Muret janë zbukuruar me 70 piktura shumëngjyrëshe të Melonit. Ajo vëzhgon darkat ndërsa duket skeptike, duke qeshur, duke kërcyer, si fëmijë dhe në skenën botërore.
Pronari, Gjergj Luca, është mik i ngushtë i kryeministrit Rama. Artisti pas portreteve, Helidon Haliti, u tha gazetarëve kur u hap restoranti: “a më duhej leje për të pikturuar portretin e saj? A kishte nevojë Andy Warhol për leje për të pikturuar Marilyn Monroe?
Italia ka një vend të veçantë në zemrat e shumë vendasve, pasi është shtëpia e diasporës më të madhe të shqiptarëve. Ajo dërgoi gjithashtu paqeruajtës gjatë viteve të trazirave civile dhe ka mbështetur kërkesën e Shqipërisë për anëtarësim në BE.
“Italia na ka mirëpritur,” thotë Lushi, një peshkatar vendas kur u pyet për marrëveshjen e emigrantëve. Kreu i portit, Sandër Marashi, është dakord.
“Kjo është një mundësi e mirë për ne. Emigrantët duhet të ushqehen, kështu që kjo do t’i japë pak punë komunitetit. Edhe punëtorët italianë kanë nevojë për një vend për të qëndruar. Ndihmon shumë bizneset e vogla”, shprehet ai.
Në vijim Marashi shton “kam dëgjuar në Angli që i keni futur emigrantët në një maune. Të paktën këtu kemi kampet tona në tokë”.
Ai beson se ndihma e Italisë do të forcojë shanset e Shqipërisë për t’u bërë anëtare e BE.
“Sigurisht që mund të jetë e dobishme në këtë drejtim. Ne jemi pjesë e zgjidhjes së këtij problemi. Mendoj se është një gjë pozitive”, thotë ai.
Shumë vendas ndajnë shpresa të tilla se pranimi i emigrantëve do të ndihmojë në futjen e Shqipërisë në BE.
Në Gjadër, kreu i të moshuarve Preka është i bindur se është vetëm çështje kohe.
“Kampi do të jetë nën administrimin italian për pesë vitet e ardhshme deri në vitin 2030. Brenda pesë viteve, Shqipëria do të jetë pjesë e BE-së dhe nga ky kamp do të përfitojë e gjithë BE-ja”, thotë Preka.
Azilkërkuesit e Italisë nuk janë të parët që mbërrijnë në Shëngjin.
Që kur forcat perëndimore u tërhoqën nga Afganistani në vitin 2021, qeveria amerikane ka dërguar mijëra afganë që ikin nga talebanët atje për të pritur që pretendimet e tyre të përpunohen.
Ata po jetojnë së bashku me turistët në Resortin me katër yje Rafaelo, i cili ka jashtë Statujën e Lirisë.
Ndërsa shumë prej tyre kanë arritur me sukses në SHBA, tre vjet më vonë ka ende familje të reja që vijnë. Disa afganë kanë qenë atje për vite, duke gjetur punë në hotele të tjera, duke u martuar me vendasit dhe madje duke krijuar familje.
“Jemi shumë të lumtur që jemi këtu”, thotë një burrë që mbërriti ditë më parë me familjen e tij pas një udhëtimi të tmerrshëm jashtë Kabulit, duke shtuar “ishte shumë e rrezikshme për ne. Ne ishim shumë të frikësuar. Disa nga të afërmit tanë janë ende në Afganistan dhe ne jemi shumë të shqetësuar për ta.”
Njerëzit në Shëngjin i tregojnë afganët si një shembull pozitiv të azilkërkuesve dhe vendasve që jetojnë në harmoni, me bizneset dhe hotelet që përfitojnë nga të ardhurat e qëndrueshme në gjysmën e qetë të dimrit të vitit.
Por situata e tyre flet edhe për rreziqet për Shqipërinë në pritjen e emigrantëve të vendeve të tjera, thotë Mentor Kikia, gazetar kombëtar dhe analist politik.
“Afganët janë ende atje. Njerëzit pyesin nëse këta të ardhur do të dërgohen në të njëjtën situatë,” thotë ai.
Teorikisht, qendrat e paraburgimit në Shqipëri do të përpunojnë 36,000 emigrantë në një vit për në Itali.
Megjithatë, kjo është duke supozuar se Meloni mund të bëjë mirë në ndjekjen e shpejtë të aplikacioneve dhe t’i përpunojë ato brenda një muaji, gjë që shumë ekspertë e vënë në dyshim. Dëbimi i azilkërkuesve të dështuar është gjithashtu jashtëzakonisht i vështirë.
Ndërkohë Kikia është skeptik për shanset e Shqipërisë për t’u anëtarësuar në BE. “Nëse ndërtimi i kampeve të emigrantëve do ta bënte Shqipërinë anëtare të BE-së, vendi ynë do të mbulohej prej tyre”, thotë ai.
Blerja e heshtjes së BE-së
Nëse Meloni është e suksesshme në kontraktimin e një pjese të sistemit të azilit të Italisë, vendet e tjera pothuajse me siguri do të përpiqen të përsërisin modelin.
Vendet duke përfshirë Britaninë e Madhe, Danimarkën, Gjermaninë dhe Holandën kanë sugjeruar tashmë se mund të kopjojnë Italinë. Edhe Ursula von der Leyen e BE-së e ka komplimentuar skemën e Melonit, duke thënë se ishte një shembull i “të menduarit jashtë kutisë”.
Marrëveshja e Melonit për Shqipërinë i bën jehonë skemës së Ruandës së Rishi Sunak, e cila synonte të dërgonte azilkërkuesit në vendin afrikan të mbyllur në tokë.
Laburistët ishin shumë kritikë ndaj skemës dhe e hoqën atë me ardhjen në pushtet. Sir Keir ka këmbëngulur se ai në vend të kësaj do të ulë shifrat duke “shkatërruar” bandat e kontrabandës.
Megjithatë, kryeministri ka shfaqur interes për marrëveshjen e Melonit. Një ndryshim kryesor është se, ndryshe nga skema e Ruandës, ata që u është dhënë azil janë në gjendje të jetojnë në Itali dhe jo të qëndrojnë në Shqipëri.
Rama, kryeministri i Shqipërisë, ka këmbëngulur se ai do të ndihmojë vetëm Italinë dhe u tha udhëheqësve evropianë se ka shumë vende të tjera të Ballkanit që mund t’i kërkojnë.
Kundërshtarët e tij dyshojnë se sa do të zgjasë kjo vendosmëri.
“Kryeministri ynë u pyet: ‘Pse u ofruat për të nënshkruar këtë protokoll?’ Ai tha: “Nga dashuria për Italinë”. Fakti është se ky protokoll është firmosur nga epshi për pushtet për zotin Rama”, thotë Ilda Zhulali nga Partia Demokratike e Shqipërisë.
Ajo është zëdhënëse e partisë opozitare për marrëdhëniet ndërkombëtare dhe anëtare e këshillit bashkiak në Tiranë, kryeqyteti i Shqipërisë, pasi ka këshilluar më parë dy presidentë.
Zhulali kritikon liderët europianë për mbështetjen e Ramës. Shqipëria renditet më keq se vende si Kolumbia, Rusia dhe Gana për korrupsionin sipas Indeksit të Sundimit të Ligjit të Projektit Botëror të Drejtësisë.
Sistemi i tij i drejtësisë penale rezulton më i ulët se ai i Bjellorusisë, Nigerisë dhe Kinës. Korrupsioni ekziston në “të gjitha degët dhe nivelet e qeverisjes”, sipas një raporti nga SHBA të publikuar vitin e kaluar.
“Ne kemi një problem të madh me demokracinë në këtë vend, me të drejtat themelore politike,” thotë Zhulali, duke shtuar “ne kemi problem me drogën, me bandat kriminale. Shqipëria është një narko shtet.”
Liderët evropianë që kërkojnë nga Shqipëria për të zgjidhur krizat e tyre të azilit po mbyllin qëllimisht një sy ndaj këtyre çështjeve të thella, argumenton ajo.
Rama i ka hedhur poshtë si të pavërteta akuzat për lejimin e Shqipërisë për t’u bërë një narko shtet dhe ka sugjeruar se fakti që vendi ka hapur negociatat për anëtarësim në BE dëshmon të kundërtën.
Zhulali argumenton se lejimi i vendit për t’u bërë një “kosh plehrash” për azilkërkuesit, ndërkohë që njerëzit e tij ikin jashtë vendit, as nuk do të rregullojë krizën e emigrantëve në Evropë dhe as nuk do të sjellë prosperitet në Shqipëri.
Marrëveshje të tilla vetëm do t’i shtyjnë migrantët nga “dera e Italisë” duke i lejuar ata të hyjnë në “dritaren evropiane diku tjetër”, thotë ajo.
Kufiri i Shqipërisë me Greqinë tashmë është pjesë e një rruge kyçe të emigrantëve për në Evropë përmes Ballkanit Perëndimor, me mijëra kalime zakonisht nga sirianë, pakistanezë dhe irakenë që shpresojnë të arrijnë në vende të tilla si Gjermania dhe Britania e Madhe.
Zhulali thotë se përpjekjet për të frenuar fluksin kanë qenë të paefektshme.
Shqiptarët që kanë emigruar në dekadën e fundit janë larguar kryesisht nga veriu sepse Rama e la në një gjendje kaq të varfër, argumenton ajo.
Eksodi i shqiptarëve jashtë vendit provokon disa pyetje shqetësuese në lidhje me qendrat e reja të paraburgimit.
“Njerëzit u mërzitën kur panë muret tetë metra të gjatë, sepse kuptonin kushtet që kishin përjetuar djemtë dhe vajzat e tyre jashtë vendit”, thotë Preka, kreu i pleqve në Gjadër.
“Ky është një burg. Do të ishte më mirë që mërgimtarët të qëndronin me ne në fshat”, thanë ata, duke shtuar “migrantët ndihen shumë keq”.
Nëse Meloni ka sukses dhe nëse vendet e tjera kërkojnë të përsërisin modelin, shqiptarët janë të përgatitur. Në Shëngjin, vendasit thonë se do të marrin me gatishmëri më shumë azilkërkues.
“Unë jam gati t’u jap një dhomë në shtëpinë time këtyre njerëzve nëse ata kërkojnë,” thotë Dushku.
Demo, në bashkinë lokale, thotë se me kënaqësi do të shihte vendet e tjera të nisnin dërgimin e azilkërkuesve të tyre në Shqipëri. “Personalisht jam pro që më shumë njerëz të vijnë këtu dhe t’i ndihmojnë ata. Ne kemi qenë emigrantë që nga vitet 1990”, thotë ai.
Në Gjadër, fshatarët që fillimisht ishin skeptikë ndaj të huajve tani janë më të shqetësuar për gjykatat italiane që rrëzojnë skemën e Melonit.
“Njerëzit janë të shqetësuar për atë që po dëgjojnë. Ata po mendojnë “do të humbasim rrogat”, thotë Preka.
Në hijen e objektit të Kakariqit, Rexhepi thotë se ndërprerja e punimeve ndërtimore tashmë është harruar. Në fakt, ai nuk mund të mos e admirojë “punën e shkëlqyer”.
“Duket shumë bukur,” thotë ai për gardhin metalik të shkëlqyeshëm të financuar nga taksapaguesi italian.
Shtëpia e tij është modeste edhe sipas standardeve lokale: një shtëpi e vogël betoni e kuqe me një gomar që kullot jashtë, një makinë të ndryshkur dhe një qen të lidhur me zinxhirë që leh.
